Η θέση μας απέναντι στο περιβάλλον

Είναι λογικό η στάση που κρατάμε απέναντι στο οικοσύστημα να είναι ανθρωποκεντρική, αφού προσπαθούμε συνεχώς να εξυπηρετούμε τα συμφέροντα μας, σαν είδος. Αυτό που δεν καταλαβαίνουμε όμως, λόγω αυτής της προσέγγισης, είναι ότι το σημείο ισορροπίας της φύσης είναι αυτό που δημιούργησε τον άνθρωπο. Οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν ήταν αυτές που εξέλιξαν τα διάφορα είδη με αυτό τον τρόπο και εξώθησαν το ανθρώπινο είδος να έχει τη μορφή και τα χαρακτηριστικά που γνωρίζουμε σήμερα. Το οικοσύστημα υπήρχε πριν από τον άνθρωπο, ενώ η ύπαρξη μας δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για την επιβίωση του συστήματος. Είναι αλήθεια, ότι στην παρούσα φάση, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει κυρίαρχη επίδραση πάνω στο περιβάλλον και μάλιστα μπορεί να χαρακτηριστεί αλόγιστη, εφόσον δε μπορούμε να προβλέψουμε το σύνολο των συνεπειών που έχουν οι πράξεις μας, σε ένα τόσο πολύπλοκο σύστημα τόσων παραμέτρων. Αυτό έχει σαν συνέπεια να αποφασίζουμε χωρίς να λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας το σύνολο των δεδομένων και της πληροφορίας, κάτι το οποίο επιστρέφει παρενέργειες στο σύστημα που επηρεάζουν και εμάς τους ίδιους.

Η ένταση και ο τρόπος με τον οποίο επιδρούμε με το περιβάλλον είναι τέτοιας μορφής και τάξης μεγέθους που ωθούμε τη φύση να αλλάξει σημείο ισορροπίας, χωρίς όμως να καταλαβαίνουμε ότι κάτι τέτοιο δεν εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του ανθρώπινου είδους, τουλάχιστον με τα χαρακτηριστικά που το γνωρίζουμε σήμερα. Το οικοσύστημα, ως το σύνολο της ύλης, η οποία δεν καταστρέφεται ούτε και δημιουργείται, παρά μόνο αλλάζει καταστάσεις και μορφές, θα συνεχίσει να υπάρχει και να μεταλλάσσεται έτσι ώστε να προσαρμόζεται στις καινούριες συνθήκες κάθε φορά. Είναι μέρος της νοημοσύνης του σύμπαντος αυτή η εξελικτική θεωρία, ή απλά εφαρμογή των κανόνων της φύσης. Όπως και να το δει κανείς, η φύση θα συνεχίσει να υπάρχει, με κάποια μορφή, ενώ δεν ισχύει το ίδιο και για το ανθρώπινο είδος, το οποίο θα πρέπει είτε να δημιουργήσει τα κατάλληλα χαρακτηριστικά, σε περιορισμένο χρονικό περιθώριο, για να προσαρμοστεί στις περιβαλλοντικές αλλαγές, είτε να σταματήσει να εξωθεί το οικοσύστημα από το σημείο ισορροπίας του. Κάτω από διαφορετικές συνθήκες η φύση αποκτά διαφορετικά χαρακτηριστικά, κάτι που φαίνεται από το διαφορετικό περιβάλλον που επικρατεί σε κάθε πλανήτη, αλλά όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε, δε μπορούν όλα αυτά τα διαφορετικά συστήματα να υποστηρίξουν οργανικές ενώσεις και επομένως ζωή.

Αυτό που καλούμαστε λοιπόν να προστατέψουμε ουσιαστικά, δεν είναι η φύση ως οικοσύστημα, αλλά τη θέση μας στο οικοσύστημα αυτό. Είναι δικό μας συμφέρον να διατηρήσουμε τις υπάρχουσες ισορροπίες, γιατί είναι αυτές που εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα μας, σαν είδος, ενώ δε γνωρίζουμε αν θα έχουμε θέση σε ένα διαφορετικό φυσικό περιβάλλον. Ο άνθρωπος, σαν νοήμον ον, οφείλει να αναγνωρίσει την ανάγκη αυτή και να επενδύσει στο μεσοπρόθεσμο συμφέρον του και όχι στο βραχυπρόθεσμο. Η κατασπατάληση των φυσικών πόρων γίνεται από τα κράτη με κίνητρο την πρόσκαιρη κυριαρχία του ενός επάνω στα άλλα. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η μεταβολή του συστήματος είναι συνέπεια της ανταγωνιστικότητας των ανθρώπων, αφού η εκμετάλλευση του ξεπερνά κατά πολύ τα επίπεδα, που είναι αναγκαία για την διαβίωση του ανθρώπινου είδους, και ο ρυθμός της ξεπερνά κατά πολύ το ρυθμό αποκατάστασης του, κάτι που μας θέτει εκτός οικοσυστήματος με μαθηματική ακρίβεια. Ο άνθρωπος δηλαδή αποφασίζει βασιζόμενος σε μια πλασματική ασφάλεια, ότι δεν κινδυνεύει η βιωσιμότητα του, και προσπαθεί να αποκτήσει πλεονέκτημα απέναντι στους ομοίους του. Αν αντιληφθούμε όμως ότι προκαλούμε αλλαγές, που θα είναι πέρα των δυνάμεων μας να αναστρέψουμε, οι οποίες ενδεχομένως να αποτελούν απειλή για το ανθρώπινο είδος, τότε ίσως αλλάξουμε οπτική γωνία και αρχίσουμε να συνεργαζόμαστε για τη λύση του περιβαλλοντικού προβλήματος, εφόσον μας αφορά άμεσα όλους. 

Η διατήρηση του οικοσυστήματος δεν είναι ατομικό πρόβλημα, ούτε καν εθνικό ή διεθνές. Είναι πανανθρώπινο. Το περιβάλλον είναι ενιαίο και λειτουργεί με όρους συγκοινωνούντων δοχείων. Μεταβολές που συμβαίνουν σε ένα κομμάτι του πλανήτη, διαχέονται και μεσοπρόθεσμα επηρεάζουν και τα υπόλοιπα. Η τρύπα του όζοντος προκαλεί κλιματική αλλαγή σε ολόκληρο τον πλανήτη, το λιώσιμο των πάγων ανεβάζει τη στάθμη της θάλασσας με αποτέλεσμα να διαλύονται θαλάσσια οικοσυστήματα και να μεταβάλλεται η τροφική αλυσίδα. Το κάθε κράτος δεν είναι σε ένα κλειστό σύστημα, που δεν επηρεάζεται και δεν επιδρά με τα γειτονικά. Οι συγκεντρώσεις του άνθρακα διαχέονται, το ίδιο η μόλυνση και η αύξηση της θερμοκρασίας. Αυτό καθιστά υπόλογους, όσους είναι σε θέση να παίρνουν αποφάσεις, όχι μόνο απέναντι στους πολίτες του κράτους τους, που επωμίζονται τα άμεσα αποτελέσματα, αλλά και τους πολίτες του κόσμου τους οποίους επηρεάζουν έμμεσα. Ο αέρας και το νερό μπορεί να μην έχουν ιδιοκτήτη και για αυτό μέχρι τώρα να μην είναι δεσμευτική η προστασία τους, αλλά έχουν δικαιούχους, που σημαίνει ότι αυτοί που τα ρυπαίνουν οφείλουν και να τα καθαρίζουν, ως υποχρέωση προς τους υπόλοιπους. Όταν τα αγαθά αυτά καταστρέφονται, περιορίζεται και το δικαίωμα μας στη χρήση τους, και κανείς δε θα έπρεπε να έχει τη δυνατότητα να το κάνει αυτό.

Είναι αναγκαίο να θεσπιστούν σκληρά μέτρα απέναντι σε όσους κακοδιαχειρίζονται το οικοσύστημα, γιατί το πρόβλημα που δημιουργούν είναι συνολικό. Είναι κρίσιμο να καταλάβουμε ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα βρίσκεται στο ίδιο στρατόπεδο, όσον αφορά την καταπολέμηση του περιβαλλοντικού προβλήματος και έχουμε φτάσει στο σημείο καμπής όπου είναι επιτακτικό να αφήσουμε τις βραχυπρόθεσμες στρατηγικές γιατί μεσοπρόθεσμα το κόστος θα είναι τεράστιο και μη αντιστρέψιμο.